W poprzednim poście "BHP: ochrona przed promieniowaniem w trzech krokach" szczegółowo opisaliśmy sposoby redukcji ryzyka stwarzanego przez laser w trzech głównych obszarach definiowanych na podstawie oceny ryzyka: pracy operatora, otoczeniu urządzenia oraz środowisku pracowniczym. Dziś skupimy się tylko na pierwszym z tych aspektów, aby wyjaśnić, jakie normy powinny spełniać środki ochrony indywidualnej, aby mieć pewność, że zapewniają one pełne bezpieczeństwo pracy z laserem.
Środki ochrony indywidualnej stanowią pierwszą i najważniejszą barierę przed ekspozycją na promieniowe laserowe. Jak pokazują statystyki, polskie przedsiębiorstwa coraz chętniej po nie sięgają, dostrzegając wagę ochrony oczu i skóry przed niebezpiecznym oddziaływaniem wiązki laserowej. Jednak wciąż wypadki związane z brakiem lub niewłaściwym stanem/doborem ŚOI stanowią jedną z najpowszechniejszych przyczyn obrażeń doznanych w wyniku kontaktu z promieniowaniem laserowym.
Pytanie, jak zapewnić odpowiednią ochronę pracowników przed promieniowaniem laserowym, staje się coraz istotniejsze – zwłaszcza w obliczu rosnącej popularności laserów dużej mocy w sektorze przemysłowym. Aby na nie odpowiedzieć, trzeba sięgnąć do przepisów wspólnotowych i norm europejskich, które zarówno w sposób ogólny, jak i szczegółowy określają zasady postępowania ze sztucznym promieniowaniem optycznym.
Ogólne wytyczne...
Punkt wyjścia do wszelkich rozważań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy z urządzeniami laserowymi stanowi Dyrektywa z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym), która nakłada na pracodawcę obowiązek przygotowania
Maksymalna gęstość mocy/energii dla danej długości fali, trybu pracy lasera i stopnia ochrony LB
| LB1 | LB2 | LB3 | LB4 | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 180-315 nm | D | 0,01 | 0,1 | 1 | 10 |
| I, R | 3x10^2 | 3x10^3 | 3x10^4 | 3x10^5 | |
| M | 3x10^11 | 3x10^12 | 3x10^13 | 3x10^14 | |
| 315-1400 nm | D | 10^2 | 10^3 | 10^4 | 10^5 |
| I, R | 0,05 | 0,5 | 5 | 50 | |
| M | 1,5x10^-3 | 1,5x10^-2 | 0,15 | 1,5 | |
| 1400 nm-1 μm | D | 10^4 | 10^5 | 10^6 | 10^7 |
| I, R | 10^3 | 10^4 | 10^5 | 10^6 | |
| M | 10^12 | 10^13 | 10^14 | 10^15 |
- D praca ciągła (W/m2)
- I laser impulsowy (J/m2)
- R laser impulsowy dużej mocy (J/m2)
- M laser modowy (W/m2)
oceny ryzyka, szkolenia pracowników i włączania ich w działania służące poprawie bezpieczeństwa pracy z laserami.
Z kolei z punktu widzenia producentów i dystrybutorów ŚOI istotną rolę przy projektowaniu i sprzedaży wyposażenia ochronnego odgrywają przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG, które szczegółowo opisują procedurę notyfikacji ŚOI i zasady wydawania deklaracji zgodności CE przed dopuszczeniem do obrotu na rynku wspólnotowym.
… i szczegółowe regulacje
Aby otrzymać deklarację zgodności CE, dany sprzęt musi spełniać normy europejskie – inne dla okularów ochronnych, inne dla rękawic i pozostałej odzieży ochronnej, a jeszcze inne dla środków ochrony zbiorowej, takich jak ekrany czy parawany ochronne. Ważną częścią każdej z norm jest skala bezpieczeństwa pozwalająca określić, jaki poziom ochrony zapewnia dany typ filtra/wyposażenia. Jest ona konstruowana w oparciu o parametry lasera (tryb pracy i zakres długości fali) i określa maksymalną gęstość mocy/energii, jaką dany ŚOI jest w stanie bezpiecznie przyjąć w określonym przedziale czasowym.
Tego typu skale są bardzo pomocne, ponieważ ułatwiają użytkownikom odpowiedni dobór ŚOI do danej aplikacji. Definiowane przez producenta stopnie ochrony (w przypadku okularów ochronnych w skali 1 do 10) można w łatwy sposób przełożyć na konkretną gęstość mocy/energii lasera, przy której dany ŚOI zapewnia bezpieczną pracę. Aby je właściwie zinterpretować, wystarczy skorzystać z odpowiedniej tabeli przeliczeniowej (patrz tabela poniżej).
Wymogi względem ŚOI i ekranów
W przypadku okularów i gogli ochronnych zastosowanie znajdują przepisy norm PN-EN 207:2010 „Ochrona indywidualna oczu – Filtry i ochrony oczu chroniące przed promieniowaniem laserowym” oraz PN-EN 208:2010 „Ochrona indywidualna oczu – Ochrony oczu do pracy justacyjnej na laserach i systemach laserowych (ochrony oczu do justowania laserów)”. Obie posługują się skalą bezpieczeństwa LB1-LB10 zgodnie z zasadą, że im wyższy stopień ochrony LB, tym większa wytrzymałość okularów. Zasady przeliczania poziomów LB zawiera poniższa tabela.
| LB5 | LB6 | LB7 | LB8 | LB9 | LB10 |
|---|---|---|---|---|---|
| 10^2 | 10^3 | 10^4 | 10^5 | 10^6 | 10^7 |
| 3x10^6 | 3x10^7 | 3x10^8 | 3x10^9 | 3x10^10 | 3x10^11 |
| 3x10^15 | 3x10^16 | 3x10^17 | 3x10^18 | 3x10^19 | 3x10^20 |
| 10^6 | 10^7 | 10^8 | 10^9 | 10^10 | 10^11 |
| 5x10^2 | 5x10^3 | 5x10^4 | 5x10^5 | 5x10^6 | 5x10^7 |
| 15 | 1,5x10^2 | 1,5x10^3 | 1,5x10^4 | 1,5x10^5 | 1,5x10^6 |
| 10^8 | 10^9 | 10^10 | 10^11 | 10^12 | 10^13 |
| 10^7 | 10^8 | 10^9 | 10^10 | 10^11 | 10^12 |
| 10^16 | 10^17 | 10^18 | 10^19 | 10^20 | 10^21 |
Choć na pierwszy rzut oka wydaje się to skomplikowane, wystarczy znajomość maksymalnej gęstości mocy/energii lasera, aby precyzyjnie dostosować poziom bezpieczeństwa ŚOI dla danego urządzenia.
